„Empatia a umieranie i śmierć. Aby godnie umrzeć, potrzebna jest cała wioska” – pod takim hasłem odbyła się cykliczna konferencja szkoleniowa organizowana przez Okręgową Izbę Lekarską w Warszawie we współpracy z Instytutem Dobrej Śmierci.
Przypomnijmy, że pierwsza konferencja z cyklu miała miejsce 26 lutego 2022 r. Tytułem i lejtmotywem tegorocznej było hasło: „Aby godnie umrzeć, potrzebna jest cała wioska”. O genezie tematyki i znaczeniu tytułowej „wioski” w procesie odchodzenia pacjenta opowiedzieli gospodarze wydarzenia: dr n. med. Agata Malenda oraz wiceprezes Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie dr n. med. Tomasz Imiela.
Dr Malenda to specjalistka chorób wewnętrznych oraz hematologii, w trakcie szkolenia specjalizacyjnego z medycyny paliatywnej, i członkini m.in. Instytutu Dobrej Śmierci, a także współinicjatorka oraz współorganizatorka cyklu naszych konferencji „Empatia a umieranie i śmierć”. Natomiast dr n. med. Tomasz Imiela poza pełnioną funkcją w ORL jest specjalistą chorób wewnętrznych i kardiologii.
Naszym przesłaniem jest podkreślenie ogromnej wartości, jaką niesie wspólna, zespołowa opieka nad odchodzącym człowiekiem. Dla umierającej osoby najczęściej bardzo ważny jest kontakt z drugim człowiekiem – obecność i opieka rodziny. Ale pomoc profesjonalistów oraz wolontariuszy może być kluczowa dla zadbania o potrzeby odchodzącej osoby – podkreślił Tomasz Imiela.
Wystąpienia
Genezę tematu tegorocznej konferencji przybliżyła dr n. med. Agata Malenda w wykładzie wprowadzającym. Na przestrzeni wszystkich konferencji „Empatia a umieranie i śmierć” zauważyliśmy, że bardzo trudno jest zaopiekować się umierającym pacjentem w pojedynkę. Dlatego chcielibyśmy stworzyć praktyki, które pozwolą nam współdziałać – pomiędzy zespołem terapeutycznym a pacjentem, pomiędzy zespołem terapeutycznym a jego rodziną, a także pomiędzy sobą, w zespole – powiedziała dr Malenda.
W interdyscyplinarnym gronie prelegentów poruszone zostały zagadnienia związane m.in. z: profilaktyką wypalenia zawodowego osób sprawujących opiekę nad pacjentami będącymi w okresie schyłku życia, wyzwaniami opieki paliatywnej w zakładach opiekuńczo-leczniczych, aspektami prawnymi odstąpienia od terapii daremnej, ciążą i porodem kobiet po prenatalnej diagnozie o letalnym rokowaniu dla dziecka. Eksperci zajęli się też tematami: (nie)widzialnego rodzeństwa chorujących dzieci, roli wolontariuszy w opiece nad pacjentem umierającym oraz rozmów o śmierci i umieraniu.
Podczas spotkania poruszane były kwestie nie tylko związane z pracą samych lekarzy ale także przedstawicieli innych zawodów, na przykład nauczycieli i ich roli w edukacji o śmierci i umieraniu. Wykłady były szeroko komentowane na platformie online przez osoby biorące udział w wydarzeniu w trybie zdalnym. Jedna z uczestniczek wspominała: „Pamiętam, jak miałam 10 lat i zmarł mój tata. Po jakimś tygodniu wróciłam do szkoły i najbardziej bolesne było dla mnie – de facto małej dziewczynki – że nikt nie chciał ze mną o tym rozmawiać, ludzie udawali, że nic się nie stało. Później dowiedziałam się, że to moja ówczesna wychowawczyni poleciła dzieciom, żeby lepiej ze mną nie poruszać tego tematu, bo jeszcze będzie mi smutno. Intencje były zapewne dobre, ale nie było to pomocne dla przeżywania dziecięcej żałoby”.
Kierunek: działanie interdyscyplinarne
Podstawą jest zawsze zagwarantowanie ulżenia potrzebom podstawowym (biologicznym) – żeby nie bolało, nie było duszno, zimno, żeby umierający człowiek nie był głodny i żeby się nie bał. W piramidzie potrzeb osoby umierającej można zrobić znacznie więcej – zadaniem zespołu jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, możliwego komfortu, uczucia akceptacji, obecności bliskich, poczucia autonomii i szacunku, a nawet chwil szczęścia w ostatnim okresie życia – takie zadania mają lekarze według Tomasza Imieli.
Zdaniem dr Malendy w skład zespołu interdyscyplinarnego, zajmującego się odchodzącym pacjentem, powinni znaleźć się: lekarze, pielęgniarki, fizjoterapeuci, psycholodzy, opiekunowie medyczni, wolontariusze, duchowni, dietetycy, rodzina. Kwestię budowania relacji wśród personelu medycznego podjęły m.in. dr Agata Malenda i lek. Anna Łotowska-Ćwiklewska, specjalistka anestezjologii i intensywnej terapii, EDMP, kierowniczka Poradni Leczenia Bólu „Nie Musi Boleć” w referacie „Jak budować relacje w zespole multidyscyplinarnym?”.
Opieka paliatywna a system ochrony zdrowia
Dr Agata Malenda przyznaje, że w dzisiejszych czasach temat śmierci został zepchnięty na boczny tor, rozmawiamy o niej w sposób techniczny, proceduralny.
To, na co zwraca uwagę IV Konferencja „Empatia a umieranie i śmierć” – to perspektywa duchowa, relacyjna, sprawa godności każdego pacjenta umierającego (opieka paliatywna). Dlatego, oprócz lekarzy, psychologów, fizjoterapeutów, pracowników hospicjów, prawników – zostali zaproszeni również teologowie, przedstawiciele nauk humanistycznych, m.in. dr n. o zdr. Urszula Tataj-Puzyna, duchowny – franciszkanin, o. Cordian Szwarc, a także doula umierania, towarzyszka w żałobie – Anja Franczak, założycielka Instytutu Dobrej Śmierci.
Rozmawiano o wartościach opieki paliatywnej i należnym jej miejscu w systemie ochrony zdrowia – w szpitalach, oddziałach zabiegowych itp. Nad tematem pochyli się m.in. dr Agata Malenda, Edyta Skolmowska, pielęgniarka specjalistka pielęgniarstwa geriatrycznego i opieki długoterminowej (wykład: „Wyzwania opieki paliatywnej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym”), czy lek. Michał Błoch, dyrektor medyczny Fundacji Wrocławskie Hospicjum dla Dzieci (wykład „Pediatryczna opieka paliatywna, a opieka wytchnieniowa”).
Jednak na IV Konferencji Szkoleniowej „Empatia a umieranie i śmierć” nie pominięto aspektów systemowych i prawnych w opiece nad pacjentem umierającym. Tym tematem zajął się m.in. prof. ucz. dr hab. Sebastian Sikorski, adwokat (wykład: „Aspekty prawne odstąpienia od terapii daremnej”).
Program konferencji
panel 1.
- Rozpoczęcie konferencji: Aby godnie umrzeć, potrzebna jest cała wioska – dr n. med. Agata Malenda
- O żegnaniu kolektywnym na przykładzie kultury kaszubskiej – dr n. hum. Aleksandra Kurowska-Susdorf
- “Człowiek jest tym, czym jest, dzięki swojej rodzinie”. O (nie)widzialnym rodzeństwie chorujących dzieci – dr Marta Sałapata
- Jak rozmawiać o śmierci i umieraniu? – dr hab. n. med. Zbigniew Żylicz
- Jak zaopiekować się sobą po śmierci pacjenta? – dr n. hum. Anna Ratajska
panel 2.
- Czułe pożegnanie. O trosce i czułości w pierwszych godzinach po śmierci – Anja Franczak
- Śmierć jako emanacja życia, opowieść z malinami – perspektywa osoby w żałobie – Dorota Draczyńska
- Otulić dobrem siebie… dla pacjenta – Aneta Borucka-Iwańska
- O uważności w profilaktyce wypalenia zawodowego – Anna Charko
panel 3.
- “Gdy narodziny niosą śmierć” – doświadczenia kobiet, które po prenatalnej diagnozie o letalnym rokowaniu dla płodu/dziecka, kontynuują ciążę – dr n. teol. Urszula Tataj-Puzyna
- Pediatryczna opieka paliatywna, a opieka wytchnieniowa – lek. Michał Błoch
- Wyzwania opieki paliatywnej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym – Edyta Skolmowska
- Rola fizjoterapii u osób w okresie schyłku życia – dr n. kf. Agnieszka Wójcik
panel 4.
- Aspekty prawne odstąpienia od terapii daremnej – dr hab. n. pr. Sebastian Sikorski
- Duchowość – o. Cordian Szwarc
- Rola wolontariuszy w opiece nad pacjentem umierającym – Emilia Mandes
- Jak kształtować relacje w zespole, aby wioska mogła zaistnieć? – lek. Anna Łotowska-Ćwiklewska
dyskusja
